Kontaktör seçimi :
Kontaktör seçiminin en önemli noktalardan birisi, yükü iyi anlayabilmek
ve ani yük karakteristik büyüklüklerini iyi tespit edebilmektir.
Önemli seçim parametreleri:
İşletme gerilimi (Ue), İşletme akımı (le), Bobin gerilimi, Kesilecek akım (lc),
Kullanma sınıfı, çalışma türü ve kontak ömrüdür.
Motorlar için kontaktör seçimi :
Motorlar için kontaktör seçiminde önemli seçim parametreleri;
- Çalışma gerilimi (Ue) ,
- Motor çalışırken ki kesme akımı = İşletme akımı (le),
- Motor kalkış akımı (lc=m x le),
- Kalkış sıklığı (K),
- Operasyon sayısıdır.
a. Kafesli asenkron motorlar :
Motor anma gücü (kW), işletme gerilimi ve motor çalışma tipi (Sürekli,
kesintili, kısa süreli vs.) dikkate alınır. Özellikle yüksek çevre sıcaklıkları
veya arttırılmış güvenlik, tehlikeli bölge gibi sebeplerden düşük güçte
çalıştırılan motorlar için kontaktör seçimi yaparken, motor çalışma akımı
dikkate alınmalıdır.
b. Bilezikli asenkron motorlar :
Stator ve rotor devresi için ayrı ayrı seçim yapılır. Stator kontaktörünün
seçimi Ith termik akımına göre yapılır. Rotor devresindeki seçim için önemli
kriterler ise; işletim durumu (kalkış, ayarlama), yalıtım (topraklama var veya
yok), uygulama türü (ara kontaktör veya son kontaktör) dür.
c. AC Motorlara yol vermede kontaktör seçimi :
Doğrudan yol vermede; AC3 kullanma kategorisinde ve motor nominal gücüne göre
seçim yapılır. Yüksüz halde yıldız - üçgen yol vermelerde yıldız kontaktöründen,
motor nominal akımın yaklaşık 1/3’ü geçeceğinden, yıldız kontaktörü; AC3
kullanma kategorisine göre nominal motor gücün 1/3’ü değerinde seçilir. Enerji
ve üçgen kontaktörü, motor sargıları ile seri bağlı olduğundan işletme esnasında
bu kontaktörlerden motor sargı akımı geçer. Onun için bu kontaktörler AC3
kategorisine göre motor nominal gücün
’ü yani 0,58
katı değerinde seçilir.Yük altında yol alan motorlara yıldız
- üçgen yol vermede bütün kontaktörler AC3 kullanma kategorisine göre ve motor
nominal gücün ’ü
yani 0,58 katı değerinde seçilir.
Aşağıdaki çizelge, AC motorlara yol vermelerde çeşitli uygulamalarda yük anma
akımına göre seçilecek kontaktör akımlarını göstermektedir.
Sincap kafesli asenkron motorlara direk yolvermede kontaktör seçimi
|
|
d. DC Akım için kontaktör seçimi :
Doğru akımda arkın söndürülmesi alternatif akıma göre daha zordur.
Seçim işleminde yükün zaman sabiti L/R en az yük gerilimi ve akımı kadar önemli
bir büyüklüktür.
|
|
|
|
Zaman sabiti (L/R) yaklaşık olarak endüktif olmayan
yüklerde 1 ms, şönt motorlarda 7,5 ms, seri motorlarda 10 ms,
elektromıknatıslarda ise 300 ms’dir. Endüktif DC yükü anahtarlamada önemli
parametreler; gerilim yük türü (omik veya endüktif) ve anahtarlama sıklığıdır.
e. Omik yükler :
Devreye alıp-çıkarmak için omik yükler en sorunsuz yüklerdir, çünkü
kontaktör üzerinden yalnızca anma akımı geçer. Kapama akımı kesme akımına
eşittir. Anahtarlama sıklığı arttıkça ortaya çıkacak ısının daha fazla olacağı
göz önünde bulundurulmalı ve AC1’ e göre seçilen kontaktörlerin anma akımı daha
düşük kabul edilerek hesaplama yapılmalıdır.
Genellikle tek fazlı olan ısıtıcı devreleri beslerken kullanılan 3 fazlı
kontaktörlerin 2 veya 3 kutbu seri hale getirilir. İki kutup seri ise anma
çalışma akımı 1.6Ie , 3 kutup seri ise 2Ie olarak düzeltilmelidir.
f. Kompanzasyon uygulamaları :
Kondansatörler bağlandıkları devrelerde devreye sokulma anında yüksek
frekans (1...5kHz) ve yüksek şiddetli geçici akımlara neden olur. Tek bir
kondansatörün veya bir kondansatör grubu içindeki
bir kapasitörün anahtarlanması birbirinden farklı özellikler gösterir.
Kondansatör gruplarındaki kademeli devreye alma işlemi kontaktör için çok daha
zordur. Çünkü kondansatör gruplarındaki kondansatörler kademeli olarak devreye
alınırken bataryanın çekim akımından başka paralel kondansatör arasında bir
dolaşım akımı oluşur ve kontaktörü zorlar. Bu yüzden kompanzasyon uygulamaları
için özel kontaktörler ve kombinasyonlar geliştirilmiştir. Gereken durumlarda
akımı sınırlamak için şok bobini kullanılır. Üç fazlı kondansatörlerin kumandası
için geliştirilen kontaktörler kalkışta akımın değerini sınırlayan, sınırlama
dirençli geçiş kontak blokları ile
tasarlanmıştır.
g. Aydınlatma tesisi uygulamaları :
Aydınlatma uygulamalarında zaman zaman oluşabilen darbe gerilim ve
akımlar kontaktörü zorlayabilir. Seçim için tip davranış ve kapama-kesme
çalışması açısından sınıflandırılmıştır. Aydınlatma devrelerinde kontaktör
seçimi yaparken ampül tipi, bağlantı, kompanzasyon olup olmadığı, devreye alma
ve çalıştırma akımı ve güç faktörü önemli noktalardır. Flamanlı lambalarda
kontaktör, kapama sırasında lamba anma akımının 15 katına kadar yüklenirken
kesme akımı anma akımına eşittir. Deşarj ve fluoresan lambalarda ise
kompanzasyon yapılıp yapılmadığı çok önemlidir. Yüksek basınçlı civa buharlı
lambalarda ön ısıtma süresince (yaklaşık 5 dakika) işletme akımının iki katı bir
akım söz konusudur. Halojen lambalarda ve sodyum buharlı lambalarda ise rejim
süresi yaklaşık 10 dakikadır.
|
|
|
|